Ơ -RÊ-CA -ARABICA

            Đời còn nhiều mảnh đất “tân thế giới” cho những phát kiến bằng trí tuệ-bản lĩnh và romatic- lãng mạn. Công chức muốn thăng tiến cần có đề xuất, thượng nghị sỹ muốn nổi danh phải nặn ra những bộ luật mang tên mình để chúng dân biết tiếng, kỳ sau tái đắc cử và tiến thân vào “ngôi nhà quyền lực”. Trong sở tôi đã có tay “ăn đủ” khi đồng tác giả với các địa phương, các Tổng công ty về những dự án mang tầm vóc như dâu tằm tơ, mía đường, cầu cảng, xe  đạp, xe máy, ô-tô, khu công nghiệp cấp xã, dự án di dời dân, xây dựng đô thị mới với các khu chung cư chất lượng cao giá rẻ, biệt thự nhiều kiểu cách để bán cho người giàu, mở đường lên miền ngược, nghiêng lũ biển Tây, đánh cá xa bờ, xi măng lò đứng, khảo sát viết dự án điện lực, thay công tơ, trạm biến thế, đường dây, nâng cấp tổng đài kỹ thuật số của thế giới những năm 1980, hỗ trợ vùng sâu, vùng xa, xoá cây anh túc, mì tôm, dệt, giày, may mặc, gạch ceramic, lò nung tuy -nen, chuyển đổi cơ cấu, phát triển đủ thứ, trang Web tin học hoá dùng vốn ngân sách và có nguồn gốc ngân sách,… Không thể khác, chúng ta cần việc làm, cần những công trình để tăng trưởng. Đáng tiếc là nhiều dự án đã trở thành phong trào, đầu tư dàn trải, mua thiết bị cuối đường ống giá cao, nhà thầu và bên chủ đầu tư thông gian chặt bớt khối lượng, chủng loại vật tư, rút tiền chia nhau từ 7-30% giá trị dự án, nhưng:

Tỉnh ta phải có đủ ngành,

Hội nhập tăng trưởng quyết giành thượng phong

            Nhiều người thích dự án vì ngay khi khởi động “Olimpia” đã có tiền nghiên cứu, khảo sát, viết báo cáo. Các công ty B thầu thúc chủ đầu tư, chủ động chạy, ứng vốn. Phần xây dựng và thiết bị thì chắc ăn “30%” phết phẩy vung vẩy thoải mái, lại thêm bộ máy nhân sự của dự án đi vào hoạt động thì tha hồ chia chức, tuyển dụng lao động lại có màu… Con tạo quay tít từ xưa, “con tạo vần xoay đà định sẵn”.

            Sức phát triển của kinh tế dân doanh đã cộng hưởng và thúc ép hầu bao của ngân sách phải chi hỗ trợ phát triển bằng tín dụng ưu đãi. Năm 1990, vinacafe mong có được 200 000 ha cà phê mà nay đã vượt gấp đôi là do cà phê nhân dân đồng thuận. Từ xưa con người đã hướng lợi, nhưng cái gì cũng có hạn, thế giới đã đi vào chất lượng mà ta cứ số lượng thì nguy cơ tụt hậu nhãn tiền.

            Cà phê được giá, cao nguyên vui như hội, cà phê cho hoa nuôi ong lấy mật thơm lức, cho trái đến khi chín gần đủ màu quang phổ phơi dưới nắng gió cao nguyên  đẹp lắm (M ạ). Các đại diện xuất khẩu ở Sài Gòn xơi ngon nhờ môi giới xuất khẩu. Giá cà phê  Robusta (cà phê vối) thấp hơn 1,5 lần so với cà phê Arabica (cà phê chè) là một phát kiến xã hộị hậu Cô-lông-bô, từ dân nghiền cà phê xứ lạnh, nhưng khi chế biến cà phê bột thì vẫn dùng hai loại với tỷ lệ khác nhau và đấu thêm các hương liệu khác cho hợp khẩu vị sành điệu mỗi mầu da nước tóc. Cao nguyên đã tỏ rõ điều này, nhiều công ty cùng dân chúng chuyển sang trồng Arabica nhưng không đặng. Vẻ đẹp xưa nay đứng ở vị trí được đất trời tuyển trọn, Arabica vẫn có ở cao nguyên, Lao Bảo, ở Nghệ An, Mộc Châu,…Những năm biên cương giá lạnh, bọn lính chúng tôi đã uống Arabica còn xót lại ở ven đồi do dân trồng rồi bỏ hoang, sống được thì sống.

            Khi tỉnh HT ở phía Bắc xướng lên dự án 1000 ha cà phê Arabica, đoàn nghiên cứu đi thị sát theo vốn hỗ trợ kỹ thuật (TF) của địa phương, đã gật gù đồng ý với chủ nhà. Trong đoàn có một giám đốc công ty cà phê ở Cao nguyên (NVS) đã phản đối bằng cách giao lại tài liệu ghi chép thất bại của Arabica trên đất ba-zan. Ý kiến lạc lõng của S đã tan vào sương muối.

            Dự án được nhân lên 15 tỉnh có “gió mùa Đông Bắc tràn về, chiếc lá thu vàng đã rụng, Phú Quang bỏ vào Sài Gòn …”. Các chuyên gia liên Bộ và các địa phương đã tăng tốc hoàn chỉnh dự án và tiền được rải đến tận hộ với phong trào “Arabica nhân dân”. Tôi gọi cho “NVS”, anh doạ sẽ đưa ra Quốc hội, tôi bảo: “thôi mà, đừng” anh đã nói có sách, mách có chứng, họ nghe hay không là tuỳ họ. Cà phê được trồng, các chi phí gián tiếp như hội họp, thẩm định ở các cấp đã hoàn tất, phần hỗ trợ xây dựng hạ tầng như đường dân sinh, cầu cống, trạm trại giống,… vèo vèo đi trước tiêu tiền xông xênh. Bốn năm sau, cà phê lên xanh, lại lụi tàn trước những trận sương muối. Nhìn nương dãy cà phê héo lá, dân thẳng tay chặt đi lòng tôi xót như năm còn bé xếp gánh cây rau giống cho mẹ đi chợ, tôi vô tình đặt nửa sọt ra ngoài mái hiên, sương muối tháng Một đã héo rũ ngọn rau thò ra ngoài trời. Tháng Chạp, Tết đến em tôi không quà áo mới thì đó là lỗi tại tôi, mẹ đã cho số rau giống héo cho người ngoài chợ.

            Arabica vẫn sống ở miền núi cao phía Bắc bởi nó được tiểu khí hậu chở che, có thể núi cao chắn gió mùa sương muối, có thể hơi nước sông Đà, hồ thuỷ điện bốc lên chống chọi thần “Sương Muối”. Hạt cà phê chè nhỏ đều tròn hơn cà phê vối vẫn trôi về Hà Nội cho những quán cà phê sành điệu đất Kinh Thành, quán đó đã từng dụ những hoạ sỹ lừng danh phác hoạ, nhấp cà phê vẽ tranh trên giấy dó, và trả  tiền cho chủ quán bằng chính bức họa nhỏ to. Ơ-rê-ca! Ác-si-met ơi! hậu duệ của ông có bao người cũng ơ-rê-ca, và Arabica đã tiêu tiền nhà nước với năng suất thấp xa so với trồng củi trên rừng.

            Chuyện đã rồi, lỗi của nhiều người chứ đâu chỉ có một hai. Người có lỗi thì điều lên trên, đến tuổi thì nghỉ hưu. Tay tham mưu số một của dự án đã nói với tôi:

            - Chưa là gì, dự án nuôi bò sữa gượng ép có ép cũng không ra sữa vào mùa đông, bò nó ngu lắm, mùa đông cho ăn đến đặc sản vẫn không ra đủ sữa, lại còn bò lai sind nữa hiệu quả thua xa so với bò vàng Ba Vì, bò cỏ Quảng Bình-Vĩnh Linh-Nghệ An, Tháp Chàm… nhưng dự án, phải có dự án mới tiêu được tiền mới chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi, mới có việc mà viết vẽ hội họp, mày hiểu chưa hả thằng xế, con rể hờ của sếp.

- Em hiểu, nhưng em không phải là con rể hờ của sếp!

 CÔ GÁI ĐẠI TỪ